‘शेअर बाजार’ (Share Market) हे नाव ऐकल्यावर अनेकांच्या मनात मोठे आकडे, गुंतागुंत आणि भीती निर्माण होते. पण खरंतर, शेअर बाजार ही एक अशी संधी आहे, जिथे तुम्ही आणि मी देशातील मोठ्या कंपन्यांमध्ये लहान का होईना, पण मालकी हक्क मिळवू शकता. चला, आज आपण या बाजाराची सोप्या भाषेत ओळख करून घेऊ.
शेअर बाजार म्हणजे काय?
जेव्हा एखाद्या मोठ्या कंपनीला आपला व्यवसाय वाढवण्यासाठी भांडवलाची (पैशांची) गरज असते, तेव्हा ती आपले काही मालकी हक्क ‘शेअर्स’च्या स्वरूपात लोकांना विकते. शेअर बाजार ही एक अशी जागा आहे (आजकाल हे सर्व व्यवहार ऑनलाइन होतात), जिथे या कंपन्यांचे शेअर्स खरेदी आणि विकले जातात.
सोप्या भाषेत, जसा भाजीपाला खरेदी-विक्रीसाठी भाजी मंडई असते, तसाच शेअर्सच्या खरेदी-विक्रीसाठी शेअर बाजार असतो. जे लोक हे शेअर्स विकत घेतात, ते त्या कंपनीचे भागीदार किंवा अंशतः मालक बनतात. भारतातील बॉम्बे स्टॉक एक्सचेंज (BSE) आणि नॅशनल स्टॉक एक्सचेंज (NSE) हे दोन प्रमुख शेअर बाजार आहेत.
काही सोप्या आणि महत्त्वाच्या संकल्पना
-
शेअर (Share): शेअर म्हणजे एखाद्या कंपनीच्या एकूण भांडवलाचा एक छोटा हिस्सा. शेअर खरेदी करणे म्हणजे त्या कंपनीत हिस्सेदार किंवा भागीदार होणे. कंपनीला नफा झाल्यास तो शेअर धारकांमध्ये वाटला जातो.
-
डीमॅट खाते (Demat Account): जसे आपण बँकेत पैसे ठेवण्यासाठी बचत खाते (Savings Account) उघडतो, त्याचप्रमाणे शेअर खरेदी-विक्री करण्यासाठी डीमॅट खाते असणे आवश्यक आहे. खरेदी केलेले शेअर्स या खात्यात इलेक्ट्रॉनिक स्वरूपात सुरक्षित ठेवले जातात.
-
ब्रोकर (Broker): शेअर बाजारात थेट व्यवहार करता येत नाहीत. त्यासाठी सेबी-नोंदणीकृत (SEBI-registered) ब्रोकरची मदत घ्यावी लागते. ब्रोकर हे गुंतवणूकदार आणि शेअर बाजार यांच्यातील एक महत्त्वाचा दुवा म्हणून काम करतात.
-
सेन्सेक्स आणि निफ्टी (Sensex and Nifty): हे शेअर बाजाराचे निर्देशांक (Index) आहेत, जे बाजाराची एकूण दिशा दाखवतात.
-
सेन्सेक्स (Sensex): हा BSE चा निर्देशांक आहे, ज्यात ३० मोठ्या कंपन्यांचा समावेश असतो.
-
निफ्टी (Nifty): हा NSE चा निर्देशांक आहे, ज्यात ५० मोठ्या कंपन्यांचा समावेश असतो.
-
-
तेजी (Bull Market) आणि मंदी (Bear Market):
-
तेजी: जेव्हा बाजारात खरेदी वाढते आणि बहुतांश शेअर्सच्या किमती सतत वाढत जातात, तेव्हा त्याला ‘तेजी’ म्हणतात.
-
मंदी: याउलट, जेव्हा विक्रीचा जोर वाढतो आणि शेअर्सच्या किमती घसरतात, तेव्हा त्याला ‘मंदी’ म्हणतात.
-
-
गुंतवणूक (Investing) आणि ट्रेडिंग (Trading):
-
गुंतवणूक: दीर्घ कालावधीसाठी (उदा. काही वर्षे) चांगल्या कंपन्यांचे शेअर्स खरेदी करून ठेवण्याला ‘गुंतवणूक’ म्हणतात.
-
ट्रेडिंग: कमी कालावधीत (उदा. काही दिवस किंवा आठवडे) नफा कमावण्याच्या उद्देशाने शेअर्सची खरेदी-विक्री करण्याला ‘ट्रेडिंग’ म्हणतात.
-
गुंतवणूक सुरू कशी करावी?
-
पॅन कार्ड (PAN Card): शेअर बाजारात गुंतवणूक करण्यासाठी पॅन कार्ड असणे अनिवार्य आहे.
-
डीमॅट आणि ट्रेडिंग खाते उघडा: एका चांगल्या आणि विश्वासार्ह ब्रोकरकडे तुमचे डीमॅट आणि ट्रेडिंग खाते उघडा.
-
अभ्यास करा: सुरुवातीला शेअर बाजाराबद्दल माहिती मिळवा. कंपन्यांचा आणि बाजाराचा अभ्यास करा.
-
छोट्या रकमेपासून सुरुवात करा: सुरुवातीला कमी पैशांची गुंतवणूक करून अनुभव घ्या आणि हळूहळू तुमची गुंतवणूक वाढवा.
लक्षात ठेवा: शेअर बाजारातील गुंतवणूक ही बाजारातील जोखमींच्या अधीन असते. त्यामुळे योग्य अभ्यास आणि विचार करूनच गुंतवणुकीचा निर्णय घेणे महत्त्वाचे आहे.
